Rökin fyrir fækkun þingmanna
Ég tel, að hægt sé að fækka alþingismönnum. Fjöldi þeirra nú er 63 og er
bundinn í stjórnarskrá. Þannig standa rösklega fimm þúsund manns að baki
hverjum alþingismanni að meðaltali. Til samanburðar standa 27 þúsund
manns að baki hverjum þingmanni í Finnlandi og Svíþjóð, 29 þúsund í
Noregi og 31 þúsund í Danmörku. Eistar hafa 13 þúsund manns að baki
hverjum þingmanni. Í eyríkinu Barbados í Karíbahafi, þar sem búa 300
þúsund manns í samlyndu og sólríku lýðræðisríki, eru 30 þingmenn, einn á
hverja tíu þúsund íbúa. |
Árið 1934 var alþingismönnum fjölgað í 49. Íslendingar voru þá 133
þúsund að tölu, svo að 2.300 manns stóðu þá að baki hverjum þingmanni.
Þingmönnum var fjölgað í 52 árið 1942, 60 árið 1959 og 63 árið 1984.
Fjölgunin studdist yfirleitt ekki við almenn rök, heldur virtist henni
ætlað að svala eftirsókn stjórnmálaflokkanna eftir auknum fjölda
þingsæta handa sínu fólki, meðal annars til að jafna vægi atkvæða milli
þingflokka. Ólafur Jóhannesson, síðar forsætisráðherra, varaði í grein
sinni í Helgafelli 1945 við
þeirri skipan, að þingmenn ákveði sjálfir fjölda þingmanna, þar eð
þingmenn hefðu augljósan hag af fjölgun í eigin röðum eins og kom á
daginn.
|
Í ritgerðum sínum um stjórnarskrána í Helgafelli 1945 lögðu Gylfi
Þ. Gíslason, síðar menntmálaráðherra, og Ólafur Jóhannesson til, að
þingmönnum yrði fækkað í 33 (Gylfi) eða 40 (Ólafur) til að draga úr
veldi stjórnmálaflokkanna og meðfylgjandi hættu á spillingu. Ólafur
sagði: „ ... vald stjórnmálaflokkanna og ýmissa hagsmunasamtaka er orðið
meira en góðu hófi gegnir. Í rauninni er þar orðið um að ræða mörg ríki
í ríkinu, og þau svo voldug, að þau beygja ríkisvaldið og knésetja
þjóðarheildina.“ |
Sumir telja ekki ráðlegt að fækka þingmönnum og beita þeim rökum, að ný
stjórnarskrá þurfi að styrkja stöðu Alþingis gegn framkvæmdarvaldinu og
til þess þurfi óbreyttan starfskraft innan þings. |
Aðrir telja eigi að síður tök á að fækka þingmönnum, og það geri ég eins
og lýsti strax fyrir kosningar til Stjórnlagaþings. Rök mín fyrir fækkun
eru þessi.
·
Stjórnlagaráð leggur til í samræmi við niðurstöðu þjóðfundar 2010, að
ráðherrar sitji ekki á Alþingi. Séu ráðherrar tíu talsins eins og nú, er
fjöldi starfandi þingmanna í reyndinni 53, ekki 63. Óbreyttur fjöldi
starfandi þingmanna er því 53, ekki 63. Þess vegna mætti fækka
þingmönnum úr 63 í 53 án þess að fækka vinnandi höndum við þingstörf.
·
Við bætist, að persónukjöri við hlið listakjörs til Alþingis er ætlað að
draga úr getu flokkanna til að tryggja flokksmönnum „örugg“ sæti og bæta
með því móti mannvalið á þingi. Þannig geta færri hendur unnið meira og
betra starf á Alþingi. Fækkun þingmanna gæti lyft Alþingi og ásýnd þess
með því að leiða af sér strangari kröfur kjósenda til fulltrúa sinna á
Alþingi.
·
Fækkun þingmanna sparar fé. Lítið land þarf að finna rétt jafnvægi milli
umfangsins á yfirbyggingu stjórnsýslunnar og eigin bolmagns.
·
Þá er þess að geta að endingu, að þjóðaratkvæðagreiðslum er ætlað aukið
vægi samkvæmt tillögum Stjórnlagaráðs, og fækkar þá verkefnum Alþingis
sem því nemur. |
Þessi rök fyrir fækkun þingmanna vega þyngra í mínum huga en rökin fyrir
óbreyttum fjölda, sem Alþingi ákvað á eigin forsendum. Hófleg fækkun
þingmanna, úr 63 í til dæmis 53, samrýmist sterkari stöðu Alþingis
gagnvart framkvæmdarvaldinu í samræmi við kall þjóðfundarins eftir
skýrari valdmörkum og öflugra mótvægi ólíkra valdþátta að því tilskildu,
að persónukjör og ráðgerðar skipulagsumbætur efli Alþingi svo sem að er
stefnt. |
Fréttablaðið, 7. júlí 2011.