Grieg elskaði Noreg – landið, ekki fólkið, því að hann undi illa heimsku, skilningsleysi og illmælgi sumra landa sinna, en hann hélt þó tryggð við heimahagana. Hann fór ekki úr landi eins og Henrik Ibsen, leikskáldið, sem eyddi mestum hluta starfsævinnar á meginlandinu fjarri smáborgurunum, sem leikritin hans lýsa. Grieg safnaði þjóðlögum líkt og séra Bjarni Þorsteinsson tónskáld og prestur á Siglufirði og notaði efniviðinn í lögin sín. Segja má, að næstum hver einasta nóta í verkum Griegs sé norsk. Noregur var hluti sænska konungdæmisins, og Norðmenn vildu losna. Sjálfstæðisbarátta Norðmanna kallaði á þjóðlega tónlist og þjóðrækni í listum yfirhöfuð. Norðmenn tóku sér sjálfstæði 1905.

Stundum er gert lítið úr Grieg með því að kalla hann tónskáld í litlu broti, og er þá einkum átt við smálögin hans öll fyrir píanó og 140 sönglög. Grieg hafði þó einnig prýðilegt vald á stærri formum. Píanókonsertinn hans heyrist enn í dag um allan heim. Margir fremstu píanóleikarar heimsins hafa hljóðritað konsertinn. Þegar eina sinfónía Griegs, æskuverk, sem hann ætlaði sér ekki að birta, kom upp úr dúrnum fyrir nokkrum áratugum, var hún flutt í fréttatíma norska ríkisútvarpsins.

Jón Leifs (1899-1968), frægasta tónskáld Íslands, var þjóðlegt tónskáld fram í fingurgóma, þótt sjálfstæðisbaráttu Íslendinga lyki í reynd með heimastjórninni 1904. Jón Leifs hefði því kannski heldur átt að verða alþjóðlegt tónskáld og þjóðlegt í jafnari hlutföllum, en hann var ekki einn á báti. Margir íslenzkir listamenn héldu sig á öldinni sem leið við innlend yrkisefni. Jóhannes Kjarval málaði íslenzkt landslag, Gunnlaugur Scheving málaði íslenzka sjómenn og bændur, og jafnvel heimsborgarinn Halldór Kiljan Laxness skrifaði  langmest um innlend efni. Halldór gaf löngu síðar þá skýringu á Íslandsklukkunni, að hún hafi verið tilraun til að halda þjóðinni vakandi á viðsjárverðum tímum, 1943-1946, þegar erlendur her virtist vera kominn til að vera í landinu. Ljóðskáldið Snorri Hjartarson er á svipuðum slóðum, þegar hann yrkir 1952: „Ísland, í lyftum heitum höndum ver / ég heiður þinn og líf gegn trylltri öld“.

Með líku lagi lagði Jón Leifs þungar þjóðlegar áherzlur í verkum sínum og markaði sér með því móti skýra sérstöðu meðal evrópskra tónskálda. Verk hans eru yfirleitt hrjúf eins og landið og hvöss eins og tungan. Íslendingar höggva með því að leggja þunga áherzlu á fyrsta atkvæði hvers orðs, meðan t.d. franska líður fram eins og lygn móða, nánast eins og hún sé liðamótalaus, þar eð þar er lögð jöfn áherzla á öll atkvæði orðanna. Þess vegna hlýtur þjóðleg tónlist Jóns Leifs að vera harðari á að hlýða en t.d. frönsk tónlist yfirleitt.

Jón Leifs bjó lengi erlendis, en hann fór um Ísland og safnaði þjóðlögum líkt og Bjarni Þorsteinsson hafði áður gert. Verk Jóns eru nú til á a.m.k. 20 hljómdiskum og seljast vel. Tvær ævisögur hans eru til á prenti, önnur eftir Árna Heimi Ingólfsson tónlistarfræðing (Líf í tónum, 2009), hin eftir sænska tónlistarfræðinginn og gagnrýnandann Carl-Gunnar Åhlén (Jón Leifs: kompositör i motvind, 1999), fínar bækur báðar tvær.

Þessar hugrenningar vakna að gefnu tilefni. Þjóðremba hefur nú tekið sér bólfestu í málflutningi íslenzkra stjórnvalda. Vonandi varir það ástand ekki lengi. Hógvær þjóðrækni í verkum listamanna getur átt vel við og gerir það í verkum Griegs, Sibeliusar og Jóns Leifs og einnig í verkum ýmissa fjarlægari tónskálda og annarra listamanna, en þjóðremba í munni stjórnmálamanna er ævinlega skálkaskjól.