Grikkland, Grikkland
Kreppan í Grikklandi nú er ekki bankakreppa, heldur ríkisfjármálakreppa.
Vandi Grikklands er að þessu leyti gerólíkur efnahagsvanda Íslands.
Skoðum það eftir andartak, en fyrst þetta. |
Þegar ég kom fyrst til Grikklands fyrir 30
árum, blasti við mér land, sem var í aðra röndina eins og næsti
bær við Afríku; ég var einmitt að koma þaðan. Aþena virtist þá gerólík
öðrum Evrópuborgum okkar megin við járntjaldið, sem klauf Evrópu í
tvennt. Þjóðartekjur á mann í Grikklandi voru þá fjórðungi lægri en hér
heima, en meðalævi fólksins var jafnlöng á báðum stöðum og miklu lengri
en í Afríku. Nýfætt barn í Grikklandi gat 1981 líkt og íslenzkur
hvítvoðungur vænzt þess að ná 74 ára aldri. Sama ár, 1981, gekk
Grikkland í Evrópusambandið (ESB). |
Síðan þetta var hefur Grikkland tekið stakkaskiptum. Ef ESB gat hjálpað
Írum við að rífa sig upp úr ævilangri fátækt og kennt Bretum að borða
góðan mat, þá hlaut sambandið einnig að geta komið Grikkjum til að taka
sig saman í andlitinu þrátt fyrir ýmis erfið heimatilbúin vandamál svo
sem herforingjastjórnina 1967-1974. Þetta tókst, en þó ekki til fulls.
Grikkland sker sig að sönnu ekki lengur úr hópi Evrópulanda. Landið
ljómar þrátt fyrir þessa daga. Umferðin í Aþenu er nú léttari en áður
þrátt fyrir stríða fólksflutninga úr sveit í borg. Neðanjarðarlest var
tekin í notkun árið 2000 og hringvegur lagður umhverfis höfuðborgina,
hvort tveggja með aðstoð frá ESB. Neðanjarðarlestir þekkjast víðast hvar
í evrópskum höfuðborgum, en hvergi í Afríku nema í Kaíró, höfuðborg
Egyptalands. Grikkir standa nú eftir hrun svo að segja jafnfætis
Íslendingum í efnahagslegu tilliti, mælt í kaupmætti þjóðartekna á mann
2010 samkvæmt nýjum upplýsingum Alþjóðabankans. Þeir hafa því næstum náð
að jafna forskot okkar á þennan kvarða frá 1981. Við stöndum þó feti
framar að því leyti, að meðalævin hefur lengzt meira hér heima. Nýfætt
barn á Íslandi getur nú vænzt þess að ná 82 ára aldri á móti 80 árum í
Grikklandi. Það gefur okkur tveggja ára forskot. Bæði löndin hafa þá
sjaldgæfu sérstöðu, að þau laða til sín fleiri erlenda ferðamenn á
hverju ári en nemur fólksfjölda. |
Grískir bankar lentu ekki í neinum umtalsverðum vandræðum, þegar bankar
víða um lönd léku á reiðiskjálfi 2007-2008 og sumir hrundu.
Efnahagsvandi Grikklands nú stafar einkum af því, að ríkisstjórnin
brást. Hún fegraði – nei, falsaði! – ríkisbókhaldið til að komast inn í
evrusamstarf ESB, enda hafði innlenda myntin, drakman, ekki gefizt vel.
Aðrar þjóðir ESB þóttust ekki taka eftir bókhaldsbrellunum til að tefja
ekki framþróun sambandsins. Þetta var skyssa. Agaleysið í ríkisfjármálum
Grikklands vatt upp á sig, þar til erlendir lánardrottnar misstu
þolinmæðina. Samt er ekkert að Grikkjum. Þeir standa sig til dæmis býsna
vel í útlöndum, þar sem stjórnmálamenningin heiman að þvælist ekki fyrir
þeim. |
Sameiginlegri mynt eins og evrunni þarf að réttu lagi að fylgja
sameiginleg stjórn ríkisfjármála að hluta líkt og í Bandaríkjunum, svo
að einstök lönd í vanda eigi aðgang að fyrirgreiðslu frá öðrum
aðildarlöndum, þegar á móti blæs, en þó þannig, að öll löndin hafi hag
af að halda fjármálum sínum í sæmilegu horfi. Þetta hefur ESB vanrækt.
Grikkland gekk á lagið. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) leggur til, að
erlendir lánardrottnar gríska ríkisins taki á sig talsverðar afskriftir
líkt og erlendir lánardrottnar íslenzku bankanna þurftu að gera. ESB
leggur heldur til, að grískir skattgreiðendur standi full skil á skuldum
ríkissjóðs við útlönd. Á að reisa skjaldborg? Um hverja? Erlenda banka
eða innlenda skattgreiðendur? Vandinn hljómar kunnuglega. Málið er enn
óútkljáð. |
Íslenzka bankakerfið hrundi 2008, aðallega vegna heimatilbúinna mistaka
og misferlis eins og Rannsóknarnefnd Alþingis lýsir rækilega í skýrslu
sinni í níu bindum. Kenningin um Ísland sem saklaust fórnarlamb erlends
umsáturs á sér enga stoð í raunveruleikanum. Mér kemur í hug gömul saga
af þýzku hóteli, sem brást við rýrnandi postulínsbirgðum eldhússins með
því að láta brenna neðan á alla diska, bolla og undirskálar hússins:
„Gestolen von Hotel Königshof“. Kannski færi ekki illa á að hengja upp
marmaraplötu á viðeigandi stað til dæmis í Hörpu og víðar með svipaðri
áletrun: „Genommen von Deutsche Bank“. Íslenzku bankarnir áttu þó ekki
annarra kosta völ en að hlaupa frá skuldum sínum, enda var útilokað, að
ríkissjóður hlypi undir bagga, svo risavaxnar voru skuldirnar. Grískir
skattgreiðendur eiga nú
þriggja kosta völ. Þeir geta hert ólarnar og staðið í skilum, samið um
afskriftir við erlenda lánardrottna eða neitað að borga. Síðasti
kosturinn gefst yfirleitt ekki vel, þar eð orðstír vanskilaþjóðar þarf
langan tíma – áratugi – til að jafna sig. |
Fréttablaðið, 18. ágúst 2011.