Lög, vísindi og spilling
Tveir prófessorar í hagfræði í Moskvu, Leonid Polishchuk og Timur
Natkhov, sendu nýlega frá sér ritgerð, sem vert er að segja frá utan
háskólamúranna.
|
Prófessorarnir spyrja: Hverju sætir það, að í Úkraínu sækja miklu fleiri
stúdentar í laganám en í Póllandi? Og hvers vegna sækja miklu fleiri
stúdentar í Póllandi í vísindanám en í Úkraínu?
Tölurnar tala skýru máli. Í Úkraínu sækja 8% háskólastúdenta í laganám
borið saman við 2% stúdenta í Póllandi. Í Póllandi sækja á hinn bóginn
8% stúdenta í vísindanám á móti 4% í Úkraínu. Með vísindanámi er átt við
nám í raunvísindum, þ.m.t. líffræði, stærðfræði og tölvunarfræði.
Tölurnar miðast við fjölda brautskráðra stúdenta og eru sóttar til
Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO). Í Póllandi bjóða 16
háskólar upp á laganám, en í Úkraínu skipta lagadeildirnar hundruðum.
Spurningin skiptir máli m.a. vegna þess, að löndin tvö, Pólland og
Úkraína, eru náskyld og nokkurn veginn jafnstór, liggja hvert að öðru og
eru að ýmsu öðru leyti nauðalík.
Rússnesku prófessorarnir tveir reiða fram ýmis fræðirök og reynslurök,
sem leiða þá að svari við spurningunni. Svar þeirra er í stuttu máli
þetta:
Úkraína er gerspillt, þar bítast menn eins og hundar um yfirráð yfir
auðlindum landsins, auðgast á stjórnmálaafskiptum og eitra fyrir
andstæðingum sínum. Ungt fólk þar laðast að lögfræði, þar eð nóg er að
gera í dómskerfinu við að greiða úr ágreiningi milli stríðandi afla.
Pólland er ekki eins spillt. Þar eru engar teljandi auðlindir til að
bítast um og því ekki eftir neinu sérstöku að slægjast í
lögfræðibransanum. Pólskir stúdentar laðast heldur að vísindum.
Munurinn skiptir máli, segja prófessorarnir. Laganám býr menn m.a. undir
þjónustu við rentusóknara, t.d. þá, sem hafa sölsað undir sig auðlindir
í þjóðareigu og hagnast þannig á kostnað annarra. Vísindanám býður að
námi loknu engan sérstakan aðgang að rentusóknurum, heldur býr það menn
undir rannsókn á umhverfi mannsins og aðild að framleiðslu á vörum og
þjónustu, sem bitnar yfirleitt ekki á öðrum. Rentusókn er óhagkvæm og
óheilbrigð af sjónarhóli þjóðarheildarinnar skv. eðli máls.
Rentusóknarar koma sér áfram á olnbogaskotum. |
Gögnin, sem rússnesku prófessorarnir tveir reiða fram, ná yfir 95 lönd
um allan heim. Mynstrið, sem birtist í talnaefninu, er býsna skýrt. Í
löndum, sem virða lög og rétt, er jafnan mun minni aðsókn að laganámi en
í löndum, þar sem lög og réttur standa höllum fæti. Í löndum, sem virða
lög og rétt, er með líku lagi mun meiri aðsókn að vísindanámi en í
löndum, þar sem réttarríkið haltrar. Mynstrið helzt óbreytt hvort sem
styrkur réttarríkisins er mældur beint eða óbeint, t.d. með vísitölum
Alþjóðabankans um gæði stjórnsýslunnar, viðnám gegn spillingu eða vernd
einkaeignarréttar. Mynstrið birtist jafnt í ríkum löndum og fátækum og
er sérlega áberandi í fv. kommúnistaríkjum.
|
Þig skal hafa grunað, lesandi góður, að þetta kæmi næst. Hvað er hægt að
segja um Ísland?
Eldgamla Ísafold er meðal landanna 95 í úrtaki Rússanna. Þeir sýna, að
aðsókn að laganámi á Íslandi er miklu meiri en ætla mætti miðað við þær
einkunnir, sem Alþjóðabankinn gefur Íslandi sem réttarríki, og miklu
meiri en í Danmörku, Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Aðsókn að vísindanámi
á Íslandi er með líku lagi miklu minni en ætla mætti miðað við þær
einkunnir, sem Alþjóðabankinn gefur Íslandi sem réttarríki, og miklu
minni en í Finnlandi, en þó svipuð og í Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Séu
verkfræði og heilbrigðisvísindi talin með raunvísindum, stendur aðsókn
að vísindanámi á Íslandi langt að baki Finnlands, Danmerkur, Noregs og
Svíþjóðar.
Niðurstöður rússnesku prófessoranna virðist mega túlka á þann veg, að
Alþjóðabankinn hafi gefið Íslandi of háar einkunnir sem réttarríki, þar
eð munurinn á aðsókn að laganámi og vísindanámi á Íslandi rímar vel við
ýmis lönd, sem Alþjóðabankinn hefur gefið mun lakari einkunn fyrir ýmsar
hliðar laga og réttar, en rímar ekki vel við önnur Norðurlönd.
Þessi túlkun kemur heim og saman við nýja
rannsókn Gallups,
sem sýnir, að 67% Íslendinga telja spillingu vera útbreidda í
stjórnkerfinu borið saman við 14% Svía, 15% Dana, 25% Norðmanna, 30%
Finna, 68% Pólverja og 77% Úkraínumanna. |