Þjóðaratkvæði og ESB
Er þörf á stjórnarskrárákvæði um bindandi þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild
Íslands að ESB? – svo sem frumvarp Stjórnlagaráðs kveður á um. Ég tel
brýna þörf fyrir slíkt ákvæði. Til þess liggja tvær höfuðástæður.
Nú háttar svo til, að ríkisstjórnin hefur lofað að halda
þjóðaratkvæðagreiðslu um málið, þegar drög að samningi um aðild liggja
fyrir. Þingmenn virðast þó sumir ekki taka loforð ríkisstjórnarinnar
alvarlegar en svo, að þeir segjast ætla að gera ESB að kosningamáli
fyrir alþingiskosningarnar vorið 2013. Það ættu þeir þó einmitt ekki að
gera, úr því að ríkisstjórnin hefur lofað að vísa málinu til
þjóðaratkvæðis. Þar með er málið komið úr höndum Alþingis, og þingmenn
ættu að haga málflutningi sínum í samræmi við það og beina heldur
kröftum sínum að þeim málum, sem Alþingi hefur á sinni könnu. Vandinn
hér er sá, að loforð ríkisstjórnarinnar um þjóðaratkvæðagreiðslu um ESB
er einhliða. Ríkisstjórnin gæti hlaupið frá loforðinu og dregið Ísland
inn í ESB í krafti einfalds meiri hluta á Alþingi. Forseti Íslands gæti
þá að vísu beitt málskotsrétti sínum og skotið málinu í þjóðaratkvæði,
en fyrir því er engin trygging að lögum. Frumvarp Stjórnlagaráðs til
nýrrar stjórnarskrár byrgir brunninn með því að mæla fyrir um bindandi
þjóðaratkvæðagreiðslur um samninga, sem fela í sér framsal ríkisvalds.
Hér fer þó e.t.v. betur á að tala um að deila fullveldi með öðrum þjóðum
en að framselja vald. |
Dæmi Bretlands er umhugsunarvert í þessu viðfangi. Bretar gengu inn í
ESB 1973 í stjórnartíð Íhaldsflokksins undir forsæti Edwards Heath, án
þess að þjóðin væri spurð. Verkamannaflokkurinn undir forustu Harolds
Wilson lofaði að efna til þjóðaratkvæðis um aðildina að ESB, kæmist
flokkurinn til valda, og það gerði hann 1974 og hélt þá þegar
þjóðaratkvæðagreiðslu um, hvort Bretar vildu vera áfram í ESB. Í
atkvæðagreiðslunni sögðu 67% kjósenda já. Málið var leyst. Dæmi
Bretlands sýnir, að ríkisstjórn getur upp á sitt eindæmi tekið ákvörðun
um aðild að ESB, sé enginn varnagli sleginn í stjórnarskrá.
|
Stofnríki ESB (Frakkland, Ítalía, Þýzkaland, Belgía, Holland og
Lúxemborg) héldu ekki þjóðaratkvæðagreiðslur um stofnun ESB. Þær þjóðir,
sem síðar slógust í hópinn, hafa flestar en ekki allar greitt atkvæði
fyrir fram um aðild að ESB nema Bretar, sem greiddu atkvæði eftir á um
málið.
Írland samþykkti með 83% atkvæða að ganga inn í ESB 1973 og Danmörk með
63% atkvæða. Noregur hafnaði aðild sama ár með 54% atkvæða. Grikkland
gekk inn 1981 án þjóðaratkvæðis. Portúgalar og Spánverjar gengu inn
1986, einnig án þjóðaratkvæðis. Austurríki, Finnland, Svíþjóð og Noregur
héldu þjóðaratkvæðagreiðslur um aðild að ESB 1994. Austurríki samþykkti
með 67% atkvæða að ganga inn 1995, Finnland með 57% atkvæða og Svíþjóð
með 53% atkvæða, en Noregur hafnaði inngöngu öðru sinni með 52% atkvæða. |
Í næstu hrinu 2003 ákváðu mörg lönd að ganga í ESB: Malta (54% atkvæða
með inngöngu), Slóvenía (90%), Ungverjaland (84%), Litháen (90%),
Slóvakía (92%), Pólland (78%), Tékkland (77%), Eistland (67%) og
Lettland (67%). Búlgaría, Kýpur og Rúmenía gengu hins vegar inn án
þjóðaratkvæðis líkt og Grikkir, Portúgalar og Spánverjar höfðu áður
gert. Fyrr á þessu ári héldu Króatar þjóðaratkvæðagreiðslu og ákváðu að
ganga inn með 66% atkvæða. Norðmenn eru eina þjóðin, sem hefur hafnað
aðild að ESB í þjóðaratkvæðagreiðslu, og það tvisvar. |
Af þessu stutta yfirliti má ráða, að þjóðþing ESB-landanna hafa ýmist
haldið þjóðaratkvæðagreiðslur um aðild að ESB eða lokið málinu á eigin
spýtur án þess að spyrja kjósendur. Í þessu ljósi sýnist brýnt, að
stjórnarskrá Íslands tryggi, að þjóðin eigi síðasta orðið um aðild að
ESB. Fylgismenn aðildar vilja varla þröngva þjóðinni inn í ESB gegn
vilja hennar. Það vil ég ekki. |