Sarajevó, lýðræði og mannréttindi
|
Fyrir hundrað árum og fjórum mánuðum reyndu sjö ungir Serbar í Sarajevó
að myrða Franz Ferdinand stórhertoga og ríkisarfa austurrísk-ungverska
keisaradæmisins. Tilræðið virtist ætla að fara út um þúfur. Tveir úr
fylgdarliði hertogans slösuðust. Hann bað þá bílstjóra sinn að aka sér á
spítalann, svo að hann gæti vitjað hinna slösuðu fylgdarmanna sinna.
Bílstjórinn villtist af leið og ók með hertogann og Soffíu konu hans
beint í flasið á einum samsærismannanna, Gavrilo Princip, sem neytti
lags og skaut þau bæði til ólífis. Princip var þá 19 ára. Skotárásin var
notuð sem átylla til að hefja stríðið mikla, sem síðar fékk nafnið fyrri
heimsstyrjöldin 1914-1918.
Byssuskotin í Sarajevó voru þó ekki orsök stríðsins, heldur bara
neistinn, sem kveikti bálið. Sagnfræðingar líta nú margir svo á, að
stórveldastríð hafi legið í loftinu frá því skömmu eftir aldamótin 1900,
m.a. vegna þjóðrembu og vegna óuppgerðra saka eftir stríð Frakka og
Þjóðverja 1869-1870, þar sem Þjóðverjar höfðu betur. Segja má, að stríð
Frakka og Þjóðverja 1869-1870 hafi kallað á fyrri heimsstyrjöldina, sem
kallaði á síðari heimsstyrjöldina, og hún kallaði á stofnun ESB og nær
óslitinn frið í Evrópu æ síðan. |
Nær óslitinn frið, segi ég, því að Balkanskaginn er púðurtunna enn sem
endranær. Þegar Júgóslavía liðaðist í sundur eftir hrun kommúnismans
1989-1991, brauzt þar út blóðug borgarastyrjöld. Hún leiddi af sér mestu
voðaverk eftirstríðsáranna í Evrópu. Serbar slátruðu tugþúsundum múslima
í Bosníu. Serbneskir þjóðernissinnar stefna enn á landvinninga og ógna
nágrönnum sínum. Þeir héldu á dögunum hersýningu, sem var eins og atriði
úr 80 ára gamalli kvikmynd, með gæsagangi og öllu saman. Ég sá þetta í
sjónvarpinu í Sarajevó. Vladímir Pútín Rússlandsforseti var á staðnum og
virtist ánægður. Vandinn er ekki bundinn við Balkanskaga. Ungverska
ríkisstjórnin storkar nú mannréttindum og hugsar upphátt um fyrirhugaða
landvinninga. Fyrirmyndin er Rússland.
Þjóðremban er ekki bundin við Austur-Evrópu. Í Finnlandi er
stjórnmálaflokkur, sem heitir Sannir Finnar og á fulltrúa á þinginu þar.
Í Stokkhólmi sitja Svíþjóðardemókratar á þingi með 13% kjósenda að baki
sér. Þeir eiga rætur að rekja til nýnasista og nærast á andróðri gegn
innflytjendum. Þjóðremba hefur einnig rutt sér til rúms í stjórnmálum
hér heima svo sem ráða má t.d. af ýmsum ræðum forseta Íslands og
forsætisráðherra.
„Með kæruleysi, tækifærismennsku og lýðskrumi hafa íslenskir
stjórnmálamenn fært okkur að forgarði fasismans,“ sagði Stefán Rafn
Sigurbjörnsson, formaður Ungra jafnaðarmanna, í ræðu sinni á landsþingi
þeirra um daginn. |
Og nú er svo komið, að sjálfstæðismenn daðra við Rússa. Leynisímtalið
dýra milli þv. forsætisráðherra og seðlabankastjóra Sjálfstæðisflokksins
6. október 2008 átti sér stað daginn áður en seðlabankastjórinn
tilkynnti um risalán Rússa til Íslands til að forða ríkisstjórninni frá
því að þurfa að þiggja lán og ráð frá AGS og Norðurlöndum, en Rússalánið
rann út í sandinn. Dagsetningarnar skipta máli. Líklegt er, að
Rússalánið hafi borið á góma í símtalinu, sem hefur ekki enn verið gert
opinbert.
Evrópa hefur við þessi erfiðu skilyrði ekki náð að fylla skarðið, sem
hnignun Bandaríkjanna – bankakreppa, síaukin misskipting, dvínandi
virðing umheimsins – skilur eftir sig. Sumir kalla þetta sjálfskaparvíti
og segja, að Evrópulöndin geti sjálfum sér um kennt. Það er skiljanlegt
sjónarmið, en ekki raunsætt. Ekkert aðildarland ESB hugleiðir eins og
sakir standa úrsögn úr sambandinu nema Bretland af ótta við þjóðremblana
í Brezka sjálfstæðisflokknum (UKIP). |
Jafnvel sumt unga fólkið í gömlu flokkunum hér heima laðast að
þjóðrembu. Gamla þjóðremban – sú hugsjón, að íslenzkt lambakjöt sé bezt
í heimi o.s.frv. – er sauðmeinlaus, þótt hún kosti sitt, m.a. í hærra
vöruverði. Nýja þjóðremban, sem birtist í svo eindreginni andúð á ESB,
að þjóðremblarnir laðast sumir að Rússlandi sem mótvægi við Evrópu, hún
er á hinn bóginn hættuleg. Hvers vegna? Ísland er Evrópuland, þar sem
lýðræði og mannréttindi eiga að hafa óyggjandi forgang. Þjóðremblar
kenna útlendingum helzt um hrunið, þar eð þeir neita margir að horfast í
augu við eigin ábyrgð og leita huggunar í þjóðrembunni, skálkaskjóli
allra skálkaskjóla.
Lýðræði og mannréttindi eiga nú undir högg að sækja einnig hér heima.
Mannréttindanefnd SÞ birti bindandi álit 2007 með skýrum fyrirmælum til
Alþingis um að nema mannréttindabrotaþáttinn burt úr fiskveiðistjórninni
og um skaðabætur handa fórnarlömbum brotanna, tveim sjómönnum, sem höfðu
höfðað málið og haft sigur. Ríkisstjórnin fékk mannréttindanefndina til
að leysa sig úr snörunni með því að lofa nýrri stjórnarskrá með skýru
ákvæði um auðlindir í þjóðareigu. Og nú er Alþingi búið að stinga
stjórnarskránni niður í skúffu hjá LÍÚ. Þegar mannréttindanefnd SÞ kemst
að því, mun hún vafalaust taka málið upp aftur. |