Spurt og svarað um stjórnarskrána
Kjósandi lagði fyrir mig átta spurningar. Mig langar að deila þeim og svörunum við þeim með lesendum Vísis.
Hvaða skoðun hefur þú á persónukjöri og hvernig myndir þú útfæra það, ef þú ert
því fylgjandi?
Persónukjör er greiðfærasta leiðin til að losna af klafa lúinna
stjórnmálaflokka. Meira að segja forsætisráðherrann hefur sagt, að
fjórflokkurinn sé dauður, hennar óbreytt orð, og má af því ráða, hversu brýnt
það er fyrir fólkið í landinu að losna úr faðmi líksins. Útfærslan skiptir ekki
höfuðmáli.
Hvernig
vilt þú haga þrískiptingu valds? Vilt þú hafa lögbundna utanþingsstjórn eða að
ráðherrar sitji á þingi? Hver á að skipa ráðherra? Viltu, að þeir þurfi að
standast hæfniskröfur?
Forseti Íslands þarf að hafa skýra heimild til að skipa utanþingsstjórn, jafnvel
þannig að utanþingsstjórn verði reglan fremur en undantekningin, bjóði aðstæður
upp á þá skipan. Hæfniskröfur til ráðherra henta ekki og tíðkast ekki heldur í
öðrum löndum. Kjósendur þurfa að hafa óskoraðan rétt til að kjósa yfir sig óhæfa
stjórnmálamenn eins og hingað til. Þann rétt má aldrei taka af þeim, það er
frumregla lýðræðisins. Ég vitna stundum til orða, sem George Brown, áður
utanríkisráðherra Bretlands, lét falla á fundi í Reykjavík 1971 eða 72, ég hitti
karlinn heima hjá foreldrum mínum: "There shall be no one to stop us from being
stupid if stupid we want to be."
Vilt þú auka þjóðaratkvæðagreiðslur? Í hversu stórum málum þá? Og hvernig á að
kalla eftir þeim? Eiga þær að vera bindandi fyrir framkvæmdarvaldið?
Þjóðaratkvæðagreiðslum þarf að fjölga til að leysa mál, sem Alþingi er ófært
um að leysa eða vill ekki að leysa. Forseti Íslands eða tilskilinn hluti
þingmanna eða kjósenda þarf að geta knúið fram þjóðaratkvæðagreiðslur. Þær mega
ýmist vera bindandi eða ekki eftir atvikum. Þó hentar ekki að bera skattamál og
skuldir undir þjóðaratkvæði, því að kjósendur greiða ævinlega atkvæði gegn
sköttum og skuldum. Þess vegna rambar Kalifornía nú á barmi gjaldþrots. Það er
víti að varast. „Skattar eru gjaldið, sem við greiðum fyrir að búa í siðuðu
samfélagi,“ sagði einn merkasti dómari Bandaríkjanna fyrr og síðar, Oliver
Wendell Holmes.
Hvernig vilt þú haga skipan dómara?
Dómskerfið þarf að skera upp með því að fjölga dómstigum úr tveim í þrjú. Við
það skapast skilyrði skv. núverandi stjórnarskrá til að stokka upp í Hæstarétti
eins og ég hef lýst í Fréttablaðinu (sjá
http://notendur.hi.is/gylfason/Sprungur2010.htm).
Strangar hæfniskröfur þarf að gera til dómara líkt og annarra embættismanna til
að taka fyrir skipan óhæfra dómara á flokkspólitískum forsendum með gamla
laginu, jafnvel nápot. Vinnureglan ætti að vera sú, þótt ekki þurfi að binda
hana í stjórnarskrá, að útlendingar séu jafnan hafðir með í ráðum eins og
tíðkast t.d. við ráðningar í Háskóla Íslands og hefur gefizt vel þar, þótt ekki
sé ráðið óbrigðult.
Á landið að vera eitt kjördæmi? Ef já, kæmi það ekki niður á landsbyggðinni,
t.d. í samanburði við ESB, þar sem jafnt atkvæðavægi landa skilaði Íslandi engum
fulltrúa? – líkt og líkt og jafnt vægi á Íslandi skilaði Vestfjörðum engum
fulltrúa
Landið á að minni hyggju að vera eitt kjördæmi. Það er greiðasta leiðin til að
jafna atkvæðisréttinn og tryggja óskorað lýðræði. Ójafn atkvæðisréttur í
Bandaríkjunum, þar sem fulltrúadeildin er umbjóðandi fólksins og öldungadeildin
er umbjóðandi landsins, er óraunhæf fyrirmynd handa Íslendingum vegna þess, að
Bandaríkin eru risavaxin og Ísland er þúsund sinnum fámennara land. Ójafn
atkvæðisréttur hefur skaðað Ísland líkt og Hannes Hafstein varaði við strax á
heimastjórnarárunum. Sama verður ekki sagt um ESB. Við þurfum að finna aðrar
leiðir til að tryggja sátt og samlyndi milli landshluta. Borg og sveit eru
systur, og góðum systrum semur vel.
Hvað vilt þú að þingmenn eigi að vera margir? Viltu takmarka, hversu lengi þeir
sitja á þingi?
Þingmenn þurfa ekki að vera fleiri en 37 eða 31. Prímtölur henta vel, því að þá
verður aldrei þrátefli í atkvæðagreiðslum, nema einhverjir þingmenn séu
fjarverandi. Ráðherrar þurfa ekki að vera nema sex eða í mesta lagi átta, enda
dugði sá fjöldi fram til ársins 1980, þegar ráðherrum var fjölgað upp í tíu.
Fækkun þingmanna og ráðherra myndi hvetja þjóðina til að vanda betur mannvalið á
vettvangi stjórnmálanna. Rétt er að takmarka, hversu lengi forseti Íslands og
ráðherrar geta setið í embætti, en ekki þingmenn.
Vilt þú halda stjórnlagaþing reglulega til að endurskoða stjórnarskrána. Ef já,
hversu reglulega?
Stjórnlagaþing má gjarnan halda með reglulegu millibili, t.d. á fimm eða tíu ára
fresti. Stjórnarskrár eru lifandi skjöl handa lifandi fólki. Suður-Afríkubúar
settu sér vandaða stjórnarskrá 1997 og hafa samt breytt henni nokkrum sinnum
síðan eftir settum reglum.
Ert þú eða hefur þú verið tengdur einhverjum stjórnmálaflokki?
Ég hef aldrei verið í eða komið nálægt neinum stjórnmálaflokki.