Hvíta bókin
Fólkið í landinu þarf að velta því fyrir sér, hvers vegna ekki bólar enn
á því, níu mánuðum eftir hrun, að ábyrgðarmenn hrunsins séu látnir svara
til saka. Þeir hafa nú haft níu mánuði í boði yfirvalda til að koma
gögnum og eignum undan. Fáeinir menn hafa verið kvaddir til skýrslutöku,
það er allt og sumt. Bandaríkjamaðurinn Bernard Madoff, sem játaði sök
fyrir sex mánuðum og reyndist hafa hlunnfarið viðskiptavini sína um sömu
fjárhæð og íslenzku bankarnir, eða rösklega 60 milljarða Bandaríkjadala,
hefur nú fengið 150 ára fangelsisdóm. Rannsóknin hér heima virðist vera
í skötulíki og ýtir ásamt ýmsu öðru undir áleitnar grunsemdir um, að
yfirvöldin standi í reyndinni að einhverju leyti með meintum sakamönnum
gegn fólkinu í landinu. Tökum tvö dæmi. |
Hvað væri einfaldara en að skoða farþegalistana úr einkaþotum
útrásarvíkinganna til að kanna, hverjir þágu far með þeim? Þannig væri
hægt að skerpa til muna myndina af óviðurkvæmilegu samneyti
stjórnmálastéttarinnar, embættismanna og blaðamanna við víkingana.
Rannsóknarnefnd Alþingis og sérstakur saksóknari hafa heimild til að
leggja hald á listana. Það tæki röskan mann ekki nema dagpart að kemba
þá. Hafi ákveðnir embættismenn þegið far með þotunum, hafa þeir líklega
brotið gegn 109. grein almennra hegningarlaga. Sönnunargögnin liggja á
arinhillunni líkt og í skáldsögu eftir Kafka, en rannsóknarnefnd
Alþingis sýnir þeim engan áhuga, þótt starfstími hennar sé meira en
hálfnaður. Rannsóknarnefndin og sérstakur saksóknari hafa ekki heldur
hirt um að taka skýrslu af Sverri Hermannssyni fyrrum Landsbankastjóra,
en hann hefur í fjölda greina í
Morgunblaðinu borið lögbrot meðal annars á varaformann bankaráðsins
fram að hruni. Þessi dæmi virðast ekki vitna um ríkan áhuga
rannsóknarnefndar Alþingis og sérstaks saksóknara á framgangi
réttvísinnar. |
Áhugaleysið um réttlæti og réttvísi virðist ekki vera bundið við þá, sem
yfirvöldin réðu til rannsóknarinnar. Enginn lögfræðingur sótti um
embætti sérstaks saksóknara, þegar það var fyrst auglýst, enda gerði
ríkisstjórnin lítið úr þörfinni fyrir rannsókn á meintum lögbrotum í
kringum bankahrunið og þvertók fyrir að fela erlendum mönnum stjórn
rannsóknarinnar. Ekki virtist auður umsækjendalistinn vitna um ríkan
áhuga meðal lögfræðinga almennt á framgangi réttvísinnar.
Lögmannafélagið sendi nýlega frá sér áþekk skilaboð í formi ályktunar um
„hið svokallaða bankahrun.“ Slíkar ályktanir sendi lögmannafélagið í
Austur-Þýzkalandi frá sér með reglulegu millibili fyrir 1989. Lögmenn
ganga hér fram hver af öðrum til að reyna að varpa rýrð á Evu Joly,
ráðgjafa ríkisstjórnarinnar, en hún hefur lýst rannsóknina hlægilega
vegna fjárskorts og vanhæfis. Ríkisstjórnin segist með semingi ætla að
hlíta ráðum Evu, en hikið og seinagangurinn vekja ekki traust. |
Þessi ummerki þarf að skoða í samhengi við liðna tíð. Tuttugasta öldin
leið svo, að endurtekin hneyksli í gömlu ríkisbönkunum og
viðskiptalífinu voru samkvæmt ýmsum skriflegum heimildum yfirleitt
þögguð niður. Halldór Kiljan Laxness skaffaði í einni bóka sinna einu
handhægu heimildina um faktúrufölsunarfélagið, en það var þegar nokkrir
máttarstólpar Sjálfstæðisflokksins meðal heildsala urðu uppvísir að
umfangsmiklu skjalafalsi. Blöðin sögðu fátt, enda voru þau öll á bandi
flokkanna. Þjóðviljinn
andæfði, en hann var afgreiddur sem kommúnistamálgagn.
Öldin okkar þegir um
málið. Allir vissu, að stjórnvöld héldu verndarhendi yfir lögbrjótum.
Var þá þess að vænta, að bankamenn og aðrir, sem náðarsól ríkisvaldsins
skein svo skært á, færu í hvívetna að lögum? Come on. |
Hvíta bókin
eftir Einar Má Guðmundsson skáld er frábærlega vel skrifuð og haldgóð
heimild um bankahrunið, aðdraganda þess og eftirköst. Einar Már lýsir
hruninu sem skilgetnu afkvæmi kæfandi faðmlags milli forkólfa
viðskiptalífsins, bankanna og stjórnmálastéttarinnar. Hann skilur, að
stjórnmál og viðskipti eru vond blanda, og hann dregur upp skýra og
stundum sprenghlægilega mynd af spillingunni, sem gleypti Ísland. Hann
er fundvís á flugbeittar samlíkingar. Hann hikar ekki við að gegnumlýsa
samneyti eiturlyfjakónga í Mexíkó og systurflokks Sjálfstæðisflokksins
þar suður frá, sem heitir því góða nafni Kerfisbundni
byltingarflokkurinn, og lætur lesandanum eftir að draga ályktanir. Hann
hellir sér yfir Samfylkinguna fyrir að hafa svikið hugsjónir
jafnaðarstefnunnar. Hann lýsir stjórnmálamönnum sem leiksoppum
auðkýfinga líkt og unglingum, sem byrja að reykja hass og leiðast út í
harðari efni. Framsóknarflokkurinn og forseti Íslands fá einnig sinn
skammt. Hvíta bókin verður
þýdd á erlend tungumál útlendingum til viðvörunar. Sjálfur er ég með bók
um hrunið í smíðum handa bandarísku háskólaforlagi, sem vill hún heiti
When Iceland Fell (Er
Ísland sokkið?). Kannski ítalska þýðingin fái heitið
La bancarotta. |
Fréttablaðið, 2. júlí 2009.