Ísland sem hindrunarhlaup
| Saga Íslands er haftasaga og hindrana. Danir lögðu á fyrri tíð ýmsar hömlur á Íslendinga, neituðu þeim um fríverzlun og sjálfstæði. Íslendingar lögðu síðan sjálfir hverjir á aðra ýmis þrúgandi höft, einkum 1927-1960, og enn eimir eftir af þeim. Enn stendur blátt bann við fjárfestingu útlendinga í sjávarútvegi. Hagsmunahópar standa á bak við hömlurnar. Andstaðan gegn inngöngu Íslands í ESB er öðrum þræði eins og eftirdrunur frá fyrri tíð. Andstæðingarnir óttast margir erlenda samkeppni og vilja fá að halda áfram að rýja fólk í friði. Margir helztu andstæðingar aðildar að ESB stóðu einnig gegn inngöngunni í EFTA 1970 og aðildinni að EES 1994. Andstæðingar ESB-aðildar líta svo á, að stjórnarskráin leyfi ekki inngöngu Íslands í ESB. Um þetta atriði eru allir stjórnmálaflokkar á einu máli, og þá er vert að staldra við. Ég tel, að stjórnarskráin standi ekki í vegi fyrir aðild að ESB, samþykkt Alþingis myndi duga, en rétt væri samt að bera málið undir bindandi þjóðaratkvæði. | Þær
stjórnarskrárgreinar, sem skipta máli hér, eru efnislega samhljóða
dönsku stjórnarskránni frá 1953. Þar er 3. greinin samhljóða 2. grein
hjá okkur: „Alþingi og forseti Íslands fara saman með löggjafarvaldið.
Forseti og önnur stjórnarvöld samkvæmt stjórnarskrá þessari og öðrum
landslögum fara með framkvæmdarvaldið. Dómendur fara með dómsvaldið.“ Um
þessa grein segir í skýringum lögfræðinganna Bjargar Thorarensen, Eiríks
Tómassonar og Kristjáns Andra Stefánssonar að beiðni
stjórnarskrárnefndar 2005: „Þess má geta að ákvæði 2. gr. stjskr. eru
almennt talin setja skorður við því að unnt sé að framselja ríkisvald
til erlendra alþjóða- eða fjölþjóðastofnana enda er ekki að finna í
stjórnarskránni ákvæði sem veitir heimild til slíks framsals.“ Hér er
einkum átt við ritgerð Ólafs Jóhannessonar prófessors í
Tímariti lögfræðinga 1962 án
frekari skýringar. Þessi stjórnarskrárgrein var þó ekki talin standa í
vegi fyrir aðild Íslands að EES 1994 þrátt fyrir víðtækt framsal
fullveldis. |
19.
grein dönsku stjórnarskrárinnar er samhljóða 21. grein hjá okkur:
„Forseti lýðveldisins gerir samninga við önnur ríki. Þó getur hann enga
slíka samninga gert, ef þeir hafa í sér fólgið afsal eða kvaðir á landi
eða landhelgi eða ef þeir horfa til breytinga á stjórnarhögum ríkisins,
nema samþykki Alþingis komi til.“ Með öðrum orðum: samþykki Alþingis
dugir til slíkrar samningsgerðar. Dönum þótti þetta ákvæði of rúmt, svo
að þeir bættu við þrengjandi ákvæði í 20. grein hjá sér, þar sem kveðið
er á um aukinn þingmeirihluta líkt og í Noregi eða þjóðaratkvæði. Röð
greinanna í dönsku stjórnarskránni sýnir, að 20. greinin er hugsuð sem
þrenging á heimildum 19. greinar, án skírskotunar til 3. greinar. Í
þessu felst, að orðalag 19. greinar um samninga, sem „hafa í sér fólgið
afsal eða kvaðir á landi eða landhelgi eða ef þeir horfa til breytinga á
stjórnarhögum ríkisins“, má túlka svo, að það taki til aðildar Danmerkur
að ESB. Enda var innganga Dana í ESB 1972 talin heimil með skírskotun
til 19. og 20. greinar og samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslu 1972. Rúm
túlkun á rökum Davíðs Þórs Björgvinssonar prófessors í riti hans
EES-réttur og landsréttur
(2006) samrýmist þessum lögskilningi. |
21.
greinin í stjórnarskrá Íslands veitir rýmri heimild til framsals á
fullveldi en 19. og 20. greinar í dönsku stjórnarskránni. 20. greinin í
dönsku stjórnarskránni þrengir heimildina í 19. grein, en þó ekki meira
en svo, að Danir gengu í ESB. Enga samsvarandi takmörkun á 21. grein er
að finna í okkar stjórnarskrá. Hugmyndin um, að breyta þurfi
stjórnarskránni, áður en gengið er inn í ESB, virðist fela í sér þá
skoðun, að fyrst þurfi að þrengja afsalsheimildina í 21. grein, en þó
ekki meira en svo, að hægt sé að ganga í ESB. Orðalag 21. greinar má
skilja sem heimild til framsals á valdi, úr því að annað er ekki tekið
fram í stjórnarskránni. 21. greinin rýmkar því 2. grein um þrískiptingu
valds. Íslendingar hafa átt þess kost síðan 1953 að þrengja
afsalsheimildina í 21. grein að danskri fyrirmynd, en það hefur ekki
verið gert. Erfitt er að sjá, að þrengjandi ákvæði, sem sumum finnst
vanta í stjórnarskrána, geti staðið í vegi fyrir aðild að ESB. Væri þörf
á rýmri afsalsheimild, þyrfti að breyta stjórnarskránni. En hér snýst
málið um að þrengja heimildina líkt og gert var í Danmörku, og þá þarf
ekki að breyta stjórnarskránni, enda var henni ekki breytt fyrir
EES-samninginn 1994. Hitt er annað mál, að stjórnarskráin þarfnast
endurskoðunar af öðrum ástæðum. En saga stjórnarskrárinnar er
sundurþykkjusaga og illt til þess að hugsa, að andstæðingar ESB-aðildar
misnoti nú stjórnarskrána til að reyna að koma fram vilja sínum gegn
meirihlutavilja þjóðarinnar. Meira næst. |
Fréttablaðið, 15. janúar 2009.