Fölnuđ fyrirmynd
Ýmsum ţótti Stjórnlagaráđi vera naumt skammtađur tími af hálfu Alţingis, sem gaf ráđinu fjóra mánuđi til ađ endurskođa stjórnarskrána í fyrra. Tíminn reyndist ţó duga. Ráđiđ gat stytt sér leiđ međ ţví ađ nýta vandlega undirbúningsskýrslu stjórnlaganefndar Alţingis. Ţví skýtur skökku viđ, ađ ţrír af sjö nefndarmönnum í stjórnlaganefnd – minni hluti nefndarinnar – skuli fjargviđrast út í frumvarp Stjórnlagaráđs, skilgetiđ afkvćmi stjórnlaganefndarinnar og fólksins ađ baki fulltrúunum. Heggur sá, er hlífa skyldi. Ţađ tók ekki heldur nema fjóra mánuđi ađ semja stjórnarskrá Bandaríkjanna 1787, sem var lengi vel ein helzta fyrirmynd nýrra stjórnarskráa víđs vegar um heiminn. | Bandaríska stjórnarskráin hefur marga góđa kosti. Hún er brjóstvörn fólksins gegn hćttunni á ofríki yfirvalda. Hún reisir eldveggi milli löggjafarvalds, framkvćmdarvalds og dómsvalds međ ţví ađ láta valdţćttina skarast, svo ađ ţeir geti haft eftirlit hver međ öđrum. Forsetinn skipar dómara, en ţingiđ ţarf ađ stađfesta skipun ţeirra. Bandaríkin eru réttarríki, sem skirrist ekki viđ ađ ákćra og dćma háa sem lága. Ţar eru allir jafnir fyrir lögum. Samt eru dómsmál í ólestri ţar vestra ađ ţví leyti, ađ |
Ákvćđum um mannréttindi er ađ ýmsu leyti
ábótavant í bandarísku
stjórnarskránni. Ţar vantar t.d. ákvćđi um ferđafrelsi, réttinn til ađ
vera talinn saklaus, unz sekt er sönnuđ, og réttinn til lífsviđurvćris,
menntunar og heilbrigđisţjónustu. Allt ţetta er ađ finna í frumvarpi
Stjórnlagaráđs, en margt af ţessu vantar í stjórnarskrána frá 1944,
einnig eftir endurskođun hennar međ nýjum ákvćđum um mannréttindi 1995.
Hins vegar tryggir bandaríska stjórnarskráin mönnum rétt til ađ bera
vopn. Ađeins tvö önnur lönd hafa slík byssuverndarákvćđi, Gvatemala og
Mexíkó. Vopnaburđarákvćđiđ er furđuleg tímaskekkja af sjónarhóli flestra
nútímamanna, enda falla Bandaríkjamenn langt umfram ađrar ţjóđir fyrir
stjórnarskrárvernduđum byssukúlum. |
Framsćkin mannréttindaákvćđi eru ađalsmerki ţessara skjala. Ţangađ sótti
Stjórnlagaráđ ýmsar fyrirmyndir.
|
Bandaríska stjórnarskráin er elzt allra gildandi stjórnarskráa og ber
aldurinn međ sér. Frá 1789 til 1970 sátu hćstaréttardómarar ađ jafnađi
um 15 ár í embćtti. Frá 1970 hafa dómararnir setiđ ađ jafnađi 26 ár í
embćtti. Hćgari endurnýjun dómara veikir tengsl Hćstaréttar viđ
almenning. Richard Nixon náđi ađ skipa fjóra dómara í Hćstarétt ţau fimm
ár, sem hann var Bandaríkjaforseti 1968-74, en Jimmy Carter skipađi
engan dómara ţau fjögur ár, sem hann var í Hvíta húsinu 1976-80.
Gildandi skipan leggur ţá freistingu fyrir forsetann, ađ hann skipi til
setu í réttinum unga menn, sem sitja ţar til ćviloka og standa í vegi
fyrir endurnýjun réttarins. |
Sú hugmynd hefur lengi veriđ uppi, ađ breyta ţurfi bandarísku
stjórnarskránni á ţann veg, ađ elzti dómarinn í Hćstarétti víki fyrir
nýjum dómara annađ hvert ár, en haldi ţó launum. Ţannig myndi rétturinn
endurnýjast til fulls á 18 ára fresti, ţar eđ dómararnir eru níu. Viđ
ţessa breytingu myndi rétturinn fćrast nćr fólkinu, ţar eđ tryggt vćri,
ađ allir forsetar gćtu skipađ tvo nýja dómara til 18 ára í senn á hverju
kjörtímabili. Ţannig nćđist jafnrćđi međal forseta og milli kynslóđa.
Hćstiréttur gćti ţá aldrei náđ ađ teygja hugsanlega úreltar skođanir
sínar yfir margar kynslóđir. Slík skipan myndi auka sjálfstćđi
Hćstaréttar, draga úr sífellt ţrálátari ţaulsetu í réttinum og slćva
áhuga dómara á ađ tímasetja brottför sína úr réttinum međ
stjórnmálahagsmuni í huga. Hćgt vćri ađ leiđa ţessa hugmynd í lög hér
heima í samrćmi viđ frumvarp Stjórnlagaráđs til nýrrar stjórnarskrár.
Góđir alţingismenn: geriđ svo vel. |