Þjóðin getur létt undir með Alþingi

Evrópumálið er eins og stjórnarskrármálið að því leyti, að stjórnmálaflokkarnir á Alþingi þurfa ekki og eiga helzt ekki að koma nálægt því nema til að staðfesta ákvörðun þjóðarinnar. Þjóðin er sjálf fullfær um að leiða bæði málin til lykta án milligöngu flokkanna. Stjórnmálaflokkarnir eru allir klofnir í afstöðu sinni til ESB-aðildar. Þjóðaratkvæðagreiðslur henta vel í málum, sem flokkarnir eiga erfitt með að gera upp við sig. Flokkarnir verðu kröftum sínum betur, ef þeir einbeittu sér málum, þar sem meiri árangurs er að vænta af starfi þeirra.

Andrúm kaldastríðsáranna var óþægilegt á Íslandi eins og t.d. ritstjórar Morgunblaðsins þau ár hafa öðrum mönnum betur lýst á prenti. Stjórnmálasamræðan var hörð og illskeytt m.a. vegna tortryggninnar, sem Alþingi sáði með því að keyra málið í gegn á eigin spýtur og hafna kröfum um þjóðaratkvæðagreiðslu. Hefði slík atkvæðagreiðsla verið haldin og þjóðin samþykkt aðild, hefði andstæðingunum trúlega reynzt auðveldara að una niðurstöðunni. Hefði þjóðin á hinn bóginn hafnað aðild, hefði það verið rétt lýðræðisleg niðurstaða. Þá hefðu Íslendingar staðið utan Nató, og sagan sýnir í endurskini reynslunnar, að það var þrátt fyrir allt óhætt. En þetta voru ár tortryggninnar, og engin þjóðaratkvæðagreiðsla fór fram um stofnaðild Íslands að Nató. Danir og Norðmenn greiddu ekki heldur atkvæði um málið, en þar voru engin áhöld um vilja almennings. Stundum er óþarft að halda þjóðaratkvæðagreiðslu, ef ljóst þykir, hvert hugur kjósenda stefnir.

Spánverjar héldu eftir fall herforingjastjórnar Frankós þjóðaratkvæðagreiðslu um áframhaldandi aðild að Nató 1986. Hún var samþykkt. Ný aðildarlönd Nató í Mið- og Austur-Evrópu héldu flest almennar atkvæðagreiðslur um inngönguna eftir 1990. Aðildin var alls staðar samþykkt með ríflegum meiri hluta.

Alþingi fer með löggjafarvaldið í umboði þjóðarinnar. Þetta stendur skýrum stöfum fremst í frumvarpi Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár. Þetta er kjarni þingræðishefðarinnar. Samt hefur Alþingi ekki treyst sér til að skila umboði sínu til þjóðarinnar nema í örfá skipti og þá oftast til að fjalla um afmörkuð mál eins og áfengisbann og afnám þess. Austurríkismenn, Finnar, Norðmenn og Svíar héldu þjóðaratkvæðagreiðslur um aðild að ESB 1994, en Íslendingar gerðu það ekki. Skoðanakannanir Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands þá sýndu, að meiri hluti þjóðarinnar hefði sennilega samþykkt aðild. Íslendingar héldu ekki heldur almennar atkvæðagreiðslur um inngönguna í EES nokkru fyrr og ekki heldur um inngönguna í EFTA 1970. Ófýsi Alþingis til að halda þjóðaratkvæðagreiðslur virðist öðrum þræði mega rekja til þess, að þar sitja allir kjósendur við sama borð.

Nú sér fyrir endann á ofríki Alþingis gagnvart kjósendum, ef frumvarp Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár hlýtur brautargengi í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október. Frumvarpið tryggir, verði það samþykkt, að Ísland gengur því aðeins í ESB, að þjóðin samþykki ráðahaginn í almennri atkvæðagreiðslu. Sem stendur þarf þjóðin að gera sér að góðu fyrirheit ríkisstjórnarinnar um að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um málið. Aðild að ESB á ekki að vera háð geðþótta meiri hluta Alþingis.

Andstæðingar ESB-aðildar ættu að fagna frumvarpi Stjórnlagaráðs, þar eð það verndar þá og aðra gegn hættunni á, að meiri hluti Alþingis leiði Ísland inn í ESB án þess að spyrja þjóðina. Andstæðingum ESB-aðildar er engin stoð í gildandi stjórnarskrá, því að hún leyfir í reyndinni aðild alveg eins og hún leyfði aðild að EES og Nató. Sumir telja, að gildandi stjórnarskrá girði fyrir ESB-aðild. Sumir töldu einnig, að stjórnarskráin girti fyrir aðildina að EES, en annað kom á daginn. Engin Evrópuþjóð býr við stjórnarskrá, sem girðir fyrir aðild að ESB. Evrópskar stjórnarskrár virða vilja fólksins. Ef menn halda, að lagaleg rök hnígi í aðra átt hér heima, þarf að lagfæra stjórnarskrána til að leysa ágreining um inntak hennar. Einmitt það gerði Stjórnlagaráð með því að setja inn í frumvarp sitt sérstakt ákvæði um framsal ríkisvalds og bindandi þjóðaratkvæði um slíkt framsal auk nýrra ákvæða um beint lýðræði.

 Stuðningsmenn ESB-aðildar ættu einnig að fagna frumvarpinu, enda er þess vart að vænta, að þeir vilji leiða Ísland inn í ESB án beins samþykkis þjóðarinnar í bindandi þjóðaratkvæðagreiðslu svo sem frumvarp Stjórnlagaráðs mælir fyrir um.

DV, 1. október 2012.

Til baka