Vald hinna valdalausu
Atburðir síðustu daga hafa leitt hugann að frægri ritgerð leikskáldsins
og andófsmannsins Vaclavs Havel, sem hann skrifaði 1978 og dreift var
með leynd, „Vald hinna valdalausu“. Ritgerð Havels hefst á þessum orðum:
„Vofa gengur nú ljósum logum um Austur-Evrópu – vofa þess, sem í
Vestur-Evrópu er kallað andóf.“ Havel skildi, að einræðisstjórn
kommúnista bar dauðann í sér eins og kom á daginn, en þó ekki fyrr en
ellefu árum síðar, 1989, þegar Berlínarmúrinn hrundi – nei, var brotinn
niður af manna höndum. |
Greining Havels reyndist rétt í grundvallaratriðum. Hann lýsti
stjórnarfari kommúnista svo:
„Einstaklingar þurfa ekki að trúa allri lyginni, en þeir þurfa að hegða
sér eins og þeir trúi henni eða a.m.k. umbera lygina þegjandi ... Þess
vegna þurfa þeir að lifa lífinu ljúgandi. Þeir þurfa ekki að gangast við
lyginni. Það er nóg fyrir þá að taka því að lifa lífi sínu með lyginni
og fyrir lygina. Og þannig gangast þeir við skipulaginu, festa það í
sessi, fullkomna skipulagið, eru skipulagið.“
Halldór Kiljan Laxness lýsti sama vanda fyrir 1930: „Það getur enginn
heilbrigður maður dregið andann hér í landinu fyrir vitlausum kenningum,
nema uppi á öræfum. Strax og komið er til byggða, tekur lygin við.“
Íslendingar lifa við endalaus ósannindi. Gegn skýrum vitnisburðum um hið
gagnstæða tala menn t.d. enn um „hreinasta og
ómengaðasta land í heimi“, „sáralítið brottkast“ og „hagkvæmasta
fiskveiðistjórnarkerfi í heimi“ eins og ekkert hafi í skorizt. Látum „hreinasta
og ómengaðasta land í heimi“ og „sáralítið
brottkast“ liggja milli hluta að sinni. |
Í meira en 40 ár hafa hagfræðingar og aðrir – fyrst Bjarni Bragi
Jónsson, Gunnar Tómasson, Gylfi Þ. Gíslason og Þorkell Helgason, svo að
fjórir menn séu tilgreindir, og síðan margir aðrir, þ. á m. ég sjálfur í
bráðum 30 ár – mælt fyrir veiðigjaldi sem heilbrigðri markaðslausn á
fiskveiðistjórnarvandanum. Alþingi kaus að fara aðra leið. Vitað er og
skjalfest, að fyrsta frumvarpið, sem lagði drög að kvótakerfinu, var
samið á skrifstofum LÍÚ, og Alþingi hleypti því í gegn nánast án umræðu.
Þetta var 1983. Þá var lagður nýr grunnur að óförum og ófriði. Þing og
þjóð voru vöruð við afleiðingum þess, að Alþingi byggi til nýja stétt
auðmanna með einu pennastriki, þar eð með því væri lýðræðinu beinlínis
stofnað í hættu. Stjórnmálaflokkarnir drógu lappirnar og féllust loks á
málamyndagjald fyrir veiðiréttinn 2002. Styrmir Gunnarsson, fv.
ritstjóri Morgunblaðsins, segir í einni bóka sinna: „Handhafar
kvótans ... höfðu líf plássanna í hendi sér. ... Það jafngilti pólitísku
sjálfsmorði að rísa upp gegn handhafa kvóta á landsbyggðinni.“
Eftir hrun neyddust stjórnmálaflokkarnir til að þykjast gera hreint
fyrir dyrum sínum með því að birta upplýsingar um fjárframlög fyrirtækja
til flokkanna frá 2008. Fulltrúar flokkanna, þ. á m. framkvæmdastjóri
Sjálfstæðisflokksins, sátu í nefndinni, sem samdi reglurnar (Nefnd um
lagalega umgjörð stjórnmálastarfsemi á Íslandi).
Nú vitum við, að Sjálfstæðisflokkurinn tók árin 2008-2011 við 23 mkr.
frá útvegsfyrirtækjum, Framsókn fékk 9 mkr. og aðrir flokkar 3 mkr.
(heimild: Ríkisendurskoðun). Auðvitað þarf að rekja þráðinn allar götur
aftur til 1983.
|
Í þessu ljósi þarf að skoða þá ákvörðun nýrrar ríkisstjórnar, sem lofaði
tafarlausri leiðréttingu á skuldum heimilanna, að láta það samt verða
eitt sitt fyrsta verk að leggja fram frumvarp um lækkun veiðigjalds.
Þetta minnir á bandaríska repúblikana, sem sigruðu demókrata hvað eftir
annað með því að lofa að skera upp herör gegn fóstureyðingum, en notuðu
sigrana til þess eins að létta skattbyrði auðmanna. Robert Dole, fv.
varaforseti og forsetaframbjóðandi repúblikana, lagði til í sjónvarpi um
daginn, að flokkur hans hengdi upp skilti, sem á stæði: Lokað vegna
viðgerða.
Hingað til hefur erindrekum útvegsmanna á Alþingi haldizt uppi að storka
lýðræðinu með því að ganga gegn skýrum vilja þjóðarinnar eins og hann
birtist t.d. í þjóðaratkvæðagreiðslunni um frumvarp að nýrri
stjórnarskrá, þar sem 83% kjósenda sögðust styðja ákvæði um auðlindir í
þjóðareigu og m.a. er kveðið á um fullt gjald, þ.e. markaðsverð, fyrir
nýtingarréttinn. Nýja ríkisstjórnin ætlar að fara sínu fram að boði LÍÚ,
en stendur nú frammi fyrir tugþúsundum kjósenda sem segja: Hingað og
ekki lengra.
Væri nýja stjórnarskráin gengin í gildi í samræmi við vilja 67% kjósenda
í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október s.l., myndu 23.800 undirskriftir
duga til að knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslu um veiðigjald.
Undirskriftirnar eru nú þegar, á örfáum dögum, orðnar miklu fleiri en
svo. Ef Alþingi hlýðir ekki kalli hinna valdalausu, hlýtur forseti
Íslands að vísa málinu í þjóðaratkvæði. Nýja stjórnarskráin kveður að
vísu á um, að þjóðaratkvæðagreiðslur að frumkvæði kjósenda megi ekki
fjalla um „fjárlög,
fjáraukalög ... né heldur um skattamálefni“, en það á ekki við hér, þar
eð veiðigjald er ekki skattur alveg eins og húsaleiga er ekki skattur,
heldur afgjald fyrir nýtingarrétt. |