Við fækkum
þingmönnum
Bretar hafa aldrei fundið hjá sér þörf fyrir að
setja sér stjórnarskrá. Þeim duga lög og lætur vel skv. fornri hefð að fylgja
lögum og reglum. Bandaríkjamenn settu sér stjórnarskrá, þegar þeir sögðu sig úr
lögum við Breta, til að binda hendur löggjafans og vernda alþýðuna fyrir
hugsanlegu ofríki af hálfu löggjafarvaldsins.
Öguð samfélög með heilbrigða innviði eins og
Bretland þurfa ekki að binda hendur löggjafans. Svipuðu máli gegnir t.d. um
Danmörku. Stjórnarskrá hafa Danir að vísu sett sér, en hún er stutt og laggóð og
stendur óbreytt frá 1953. Í hana hafa Danir ekki talið sig þurfa að bæta ýmsum
ákvæðum, sem t.d. Svíar og Finnar hafa sett í sínar stjórnarskrár. Ekki verður
séð, að Dönum hafi orðið meint af stuttri stjórnarskrá. Stjórnarskrá Íslands frá
1944 var samin upp úr dönsku stjórnarskránni og er eftir því samanrekin. Úr því
að danskt efnahagslíf stóð af sér áföllin á fjármálamörkuðum eftir 2007 og
danska stjórnarskráin er svo að segja samhljóða íslenzku stjórnarskránni, ber
stjórnarskráin þá enga ábyrgð á hruninu hér heima 2008? Þessi ályktun væri
rökrétt, hefði stjórnmálastétt Íslands náð sama þroska og í Danmörku, en svo er
ekki.
Íslenzkt stjórnmálalíf varð snemma seinþroska.
Danmörk er óspillt land, en íslenzk stjórnmál og viðskiptalíf eru morandi í
spillingu meðal annars vegna þess, hversu illa sumum Íslendingum lætur ólíkt
Dönum og Bretum að virða settar reglur. Hrunið hefur þann kost í för með sér, að
nú hrannast upp skriflegir vitnisburðir um gamla og nýja spillingu, sem var á
margra vitorði, en menn veigruðu sér áður við að fjalla um, svo að
stjórnmálamenn og aðrir komust upp með að bera á móti meinsemdinni. Nú myndu
flestir hlæja að þeim, sem þræta fyrir spillinguna. Hrunið hefur neytt þjóðina
til að horfast í augu við sjálfa sig og stjórnmálastéttina eins og Njörður P.
Njarðvík prófessor lýsir vel í bók sinni
Spegill þjóðar (2010).
Af þessum sökum þarf Ísland ýtarlegri
stjórnarskrá en Danmörk. Hefðum við í tæka tíð sett okkur nýja stjórnarskrá með
skýrum ákvæðum um þjóðareign á auðlindum og um stjórnmálaflokka, fjármögnun
þeirra og varnir gegn spillingu, hefði e.t.v. verið hægt að aftra hruni. Þá
hefði stjórnarskráin getað staðið í vegi fyrir, að Alþingi færði útvegsmönnum
kvótann á silfurfati og hefði síðan svipaðan hátt á einkavæðingu bankanna, sem
nýir eigendur keyrðu í kaf á mettíma. Þetta hangir saman. Kvótakerfið varðaði
veginn að hruni bankanna. Ábyrgðarlausir útvegsmenn tóku lán í bönkunum með
sameignarauðlindina að veði.
Samfélag, þar sem mönnum leyfist að veðsetja
eigur annarra, þarf að taka sér tak. Samfélag, þar sem 900 fölsuð málverk ganga
kaupum og sölum skv. skjalfestum vitnisburði sérfræðinga og yfirvöldin lyfta
varla fingri til að fletta ofan af fölsurunum, þarf að taka sér tak. Samfélag,
sem þarf að una marklausri sýndarrannsókn á rökstuddum grun fyrrum
utanríkisráðherra og núverandi efnahags- og viðskiptaráðherra um, að símar
þeirra hafi verið hleraðir, þarf að taka sér tak. Málverkafölsunarmálið og
símahlerunarmálið eru ekki gömul mál, nóg er af þeim, heldur ný.
Ísland þarf
ýtarlegri stjórnarskrá en Danmörk til að girða fyrir stjórnarhætti eins og þá,
sem settu efnahagslífið á hliðina. Skuldug þjóð er ekki frjáls, því að hún þarf
að einhverju leyti að lúta tilmælum þeirra, sem draga hana upp úr skuldafeninu.
Þeir, sem keyrðu landið í kaf, skertu frelsi þjóðarinnar og fullveldi. Þeim og
þeirra líkum þarf að setja stólinn fyrir dyrnar með ákvæðum í stjórnarskrá til
að tryggja skýra aðgreiningu valds með viðeigandi valdmörkum og mótvægi og til
að skerða veldi stjórnmálaflokka. Þess vegna þarf að fækka fulltrúum
stjórnmálaflokkanna á Alþingi úr 63 í t.d. 37 eða 31.
Þessar tölur eru
ekki gripnar úr lausu lofti. Í ritgerðum sínum um stjórnarskrána í
Helgafelli 1945 lögðu Gylfi Þ.
Gíslason og Ólafur Jóhannesson til, að þingmönnum yrði
fækkað í 33 (Gylfi) eða 40 (Ólafur) til að draga úr veldi stjórnmálaflokkanna og
meðfylgjandi hættu á spillingu. Nú er lag að hrinda þessari tillögu þeirra í
framkvæmd. Það tækifæri má Stjórnlagaþingið ekki láta sér úr greipum ganga.
Fækkun
þingmanna myndi spara fé og lyfta Alþingi með því að leiða af sér strangari
kröfur kjósenda til fulltrúa sinna á Alþingi.