Samræða um nýja stjórnarskrá
|
Haustið 1945 birti tímaritið
Helgafell tvær ritgerðir um stjórnarskrármál, aðra eftir Ólaf
Jóhannesson, síðar forsætisráðherra, og hina eftir Gylfa Þ. Gíslason,
síðar menntamálaráðherra. Þeir voru þá báðir um þrítugt. Stjórnarskrá
lýðveldisins Íslands var þá aðeins eins árs, en ástand þjóðlífsins
var lævi blandið að loknu stríði og vakti vangaveltur um stjórnskipun
landsins. Gefum Ólafi og Gylfa orðið. Ólafur: „Ég tel, að breytingar á stjórnarskránni eigi fyrst og fremst að miða að því að tryggja raunverulegt lýðræði í landinu og fyrirbyggja hvers konar ofbeldi einstaklinga og félagsheilda.... vald stjórnmálaflokkanna og ýmissa hagsmunasamtaka er orðið meira en góðu hófi gegnir. Í rauninni er þar orðið um að ræða mörg ríki í ríkinu, og þau svo voldug, að þau beygja ríkisvaldið og knésetja þjóðarheildina.“ |
Gylfi: „Ríkisstjórnin er ... alltof háð stjórnmálaflokkunum, þar eð þeir eða einhverjir þeirra beinlínis tilnefna hana. ... stuðningsmenn telja sig oft eiga hönk upp í bakið á þeim, sem þeir hafa lyft í valdastólinn, og erfitt getur reynzt að halda því sæti án ýmiss konar umbunar. ... Hin nánu tengsl framkvæmdarvaldsins við stjórnmálaflokka valda því, að menn eru oft og einatt fremur valdir til trúnaðarstarfa eftir stjórnmálaskoðun og fylgispekt við valdhafa en hæfileikum og dugnaði. ... Það, að vera í stjórnmálum á öndverðum meiði við valdahafa, hefur jafnvel virzt svo vís trafali á vegi til trúnaðarstarfa, að ungir menn hafa oft talið það nálgast skerðingu á skoðanafrelsi sínu.“ |
Ólafur: „Ég er þeirrar skoðunar, að auka beri vald forseta frá því, sem
nú er, og gera þurfi nokkru gleggri grein á milli hinna einstöku þátta
ríkisvaldsins. ... Í stjórnarskrána ætti því að setja sérstök og skýlaus
ákvæði um, að forseti skuli tilnefna ráðherra án atbeina þingsins, þegar
það hefur gefizt upp við stjórnarmyndun. ... Jafnframt
stjórnarskrárbreytingunni þyrfti að fækka þingmönnum, t.d. niður í 40.
Sú aðferð, sem höfð hefur verið við svo að segja allar
stjórnarskrárbreytingar, sem hér hafa verið gerðar, að fjölga
þingmönnum, er ófær og hlýtur að enda í öngþveiti, ef henni verður
haldið áfram. ... Þá þarf að setja í framtíðarstjórnarskrá landsins
ýtarlegri ákvæði um eignarrétt ... og lögvernd hans, þannig að einstakir
menn auðgist ekki óhæfilega fyrir beinar aðgerðir hins opinbera.“ |
Gylfi: „Þingmönnum ætti að fækka verulega, hafa þá t.d. 33. ... Til þess
að festa ríkisstjórnina í sessi og gera hana óháða stjórnmálaflokkunum
verður að gera löggjafar- og framkvæmdarvaldið mun óháðara hvort öðru en
nú er. ... Forseti á að taka vald sitt beint frá þjóðinni og vera hinn
æðsti handhafi framkvæmdarvaldsins. Hann ætti að staðfesta lög og geta
synjað um staðfestingu, þar til þjóðaratkvæði hefur gengið um
frumvarpið, og hann ætti að hafa heimild til þess að rjúfa þingið og
fyrirskipa kosningar. Ennfremur ætti hann að tilnefna ráðherra, og ættu
þeir ekki að mega vera alþingismenn. ... Kostir þessarar tilhögunar eru
fyrst og fremst þeir, að ... meiri líkur eru til þess, að farið sé
heiðarlega með framkvæmdarvaldið og því ekki misbeitt í þágu
einstaklinga, héraða, flokka eða annarra samtaka og til starfa í þágu
ríkisins veljist hæfir menn, þar eð stjórnin er engum háð öðrum en
forseta. Yfirleitt ætti að mega búast við því, að draga mundi úr hinum
alltof miklu áhrifum stjórnmálanna í þjóðlífinu og ýmsu því, sem
óheilbrigt hefur mátt telja í opinberu lífi þjóðarinnar.“ |
Ólafur: „Alþingi ... er sú stofnun þjóðarinnar, sem mestrar virðingar á
að njóta. Eigi það ekki að glata þessari virðingu, þarf að gera á skipun
þess vissar breytingar. Eigi það í framtíðinni að verða fulltrúasamkunda
þjóðarinnar og landsins í heild, en ekki einstakra klíkna eða
hagsmunahópa, þarf að breyta kjördæmaskipaninni.“
|
Fréttablaðið, 30. september 2010.