| Fjórum sinnum hef ég komið til Keníu.
Þegar ég kom þangað fyrst 1979, lék allt í lyndi á yfirborðinu.
Efnahagur landsins hafði vænkazt til muna frá sjálfstæðistökunni 1963,
langt umfram löndin í kring. Friður og ró ríktu um landið að loknum
hörðum átökum og hryðjuverkum, sem mörkuðu sjálfstæðisbaráttuna við
Breta. Undir yfirborðinu bærðust óánægjuöldur einkum vegna misskiptingar
af völdum spilltrar ríkisstjórnar, sem hafði sölsað undir forsetann og
menn hans miklar landareignir. Spillingin birtist meðal annars í
einræðistilburðum framkvæmdarvaldsins gagnvart veiku löggjafarvaldi og
meðfylgjandi skeytingarleysi um hag fólksins í landinu, einkum hinna
fátækustu. Dómskerfið virtist mörgum vera ofurselt framkvæmdarvaldinu.
Mörgum virtust dómarar vera hægvirkir, flokkshollir, spilltir, ónæmir
fyrir ranglæti, óhæfir og hallir undir ríkisstjórnina. Ástand
dómskerfisins versnaði eftir 1980, þegar ríkisstjórnin lét fangelsa
gagnrýnendur sína í stórum stíl án dóms og laga eða í kjölfar
sýndarréttarhalda, sem voru haldin utan venjulegs réttartíma og lyktaði
nær ævinlega með sektardómi og fangavist hinna ákærðu.
|
Árið 2003 hafði traust almennings til
dómstólanna í Keníu sokkið niður á hyldýpi. Til að reyna að endurvinna
traust almennings skipaði forseti Hæstaréttar rannsóknarnefnd til að
kanna ásakanir um spillingu í dómskerfinu. Samkvæmt tillögum
nefndarinnar var um helmingi dómara Hæstaréttar og áfrýjunardómstólsins,
sem er millidómstig, vikið frá störfum. Þessi róttæki uppskurður
mistókst, þar eð flestir hinna brottreknu dómara áfrýjuðu frávikningunni
til Hæstaréttar og áfrýjunardómstóla og endurheimtu embætti sín. Þessi
málalok urðu til þess, að almenningur bar engu meira traust til
dómstólanna en áður. Upp úr sauð 2008, þegar forseti landsins lýsti sig
sigurvegara að loknum tvísýnum kosningum. Helzti keppinautur forsetans
neitaði að játa sig sigraðan og bar við kosningasvikum. Frekar en að
mælast til, að dómstólar skæru úr deilunni, hvatti keppinauturinn, sem
nú er forsætisráðherra, stuðningsmenn sína til mótmæla á götum úti til
að neyða forsetann frá völdum. Keppinauturinn bar því við, að hann bæri
ekki traust til dómskerfisins og með því að leita þangað hefði hann
aðeins gefið forsetanum færi á að leggja blessun dómstóla yfir fölsuð
kosningaúrslit. Þessu fylgdu óeirðir, sem kostuðu yfir þúsund manns
lífið. |
Í fyrra (2010) samþykkti keníska þjóðin
nýja stjórnarskrá, sem var einkum ætlað að endurreisa traust almennings
á dómskerfinu. Einn af hornsteinum nýju stjórnarskrárinnar er
dómsmálakaflinn, sem kveður á um sjálfstæða og skilvirka dómstóla og að
þeir skuli virða meginreglur réttarríkisins. Í þessu skyni var kveðið á
um, að forseti Hæstaréttar skyldi víkja sæti og forseti landsins þyrfti
við skipun nýs forseta Hæstaréttar að virða tillögur sérstakrar
stjórnsýslunefndar og hljóta samþykki þingsins. Í janúar 2011 skipaði
forsetinn samt á eigin spýtur nýjan forseta Hæstaréttar með gamla
laginu. Hörð mótmæli almennings neyddu forsetann til að draga skipunina
til baka og vísa málinu til stjórnsýslunefndarinnar í samræmi við nýju
stjórnarkrána frá 2010. Nefndin auglýsti stöður forseta og varaforseta
Hæstaréttar í dagblöðum og á vefnum. Margar umsóknir bárust, meðal
umsækjenda voru nokkrir innlendir dómarar og útlendingar. Nefndin bjó
til stuttan lista með nöfnum nokkurra hæfustu umsækjendanna í hópnum og
bauð þeim í viðtal í beinni útsendingu sjónvarps, svo að almenningur
gæti fengið að kynnast þeim, ferli þeirra og viðhorfum til laga og
réttar. Að því loknu mælti nefndin með
dr. Willy Mutunga og
Nancy Barasa við þingið, sem ræddi málið í þaula fyrir opnum
tjöldum. Almenningi var boðið að segja álit sitt. Umsækjendum bauðst að
svara gagnrýni, sem fram kom. Að þessu loknu samþykkti þingið tillöguna
fyrir sitt leyti, og forseti landsins skipaði dr. Mutunga og Barasa í
dómarastöðurnar 17. júní 2011. Ég var á Hrafnseyri þann dag. |
Vonir standa til, að þessi gegnsæja
aðferð við val á hæstaréttardómurum stuðli að auknu trausti almennings á
dómskerfinu í Keníu og auknu sjálfstæði dómstóla gagnvart
framkvæmdarvaldinu. Vonin er sú, að Kenía geti orðið fullburða
réttarríki, þar sem venjulegt fólk þarf ekki að hika við að leita réttar
síns fyrir dómstólum.
Þetta er spurning um að endurvinna tapað traust. |