Nú andar suðrið
|
Nú er sól og sumar í Suður-Afríku, sem býst til að halda
heimsmeistarakeppni í knattspyrnu um hávetur í júlí 2010. Mótshaldið er
talið munu kosta landið um tvo milljarða Bandaríkjadala vegna
mannvirkjagerðar, svipaða fjárhæð og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn ætlar að
lána Íslandi. Skattgreiðendur í Suður-Afríku eru innan við fjórar
milljónir talsins, svo að hver og einn þarf að leggja meira en 500 dali
að jafnaði til keppninnar. Ekki er vitað, hversu miklum tekjum ferðamenn
og sala sjónvarpsréttinda munu skila upp í kostnaðinn, og ekki heldur,
hversu vel nýir knattspyrnuvellir með áhorfendarými handa hundruðum
þúsunda munu nýtast landinu að lokinni keppni. Suður-Afríkubúar virðast
ekki setja það fyrir sig. Afríski boltinn er í sókn. |
Innan við fjórar milljónir skattgreiðenda þurfa einnig að kosta
fátækraframfærslu handa fimmtán milljónum landsmanna. Það er mikill
fjöldi fólks á ríkisframfæri í landi með 47 milljónir íbúa.
Framfærslubyrðin er þung. Auður og örbirgð blasa við hlið við hlið.
Ójöfnuður í tekjuskiptingu er óvíða meiri en í Suður-Afríku og Simbabve
á næsta bæ við. Upptök ójafnaðarins í þessum löndum má að nokkru leyti
rekja til aðskilnaðarstefnunnar, sem færði hvíta minni hlutanum í
Suður-Afríku átta sinnum meiri tekjur að meðaltali en svarta meiri
hlutanum. Arfleifð hvíta minni hlutans er samt ekki eina skýringin á
misskiptingunni. Grannlöndin Namibía og Botsvana búa við enn meiri
ójöfnuð auðs og tekna, og þar var þó enginn hvítur minni hluti við völd
á fyrri tíð eins og í Suður-Afríku og Simbabve, sem áður hét Ródesía.
Botsvana, Namibía og Suður-Afríka eru meðal ríkustu landa álfunnar.
Þangað streymir allslaust fólk frá fátækari löndum í leit að betra lífi.
Aðstreymið stuðlar að því að halda ójöfnuðinum við þrátt fyrir talsverða
viðleitni almannavaldsins til að hjálpa fátæku fólki. |
Hversu rík eru ríkustu löndin í Afríku? Samkvæmt nýjum tölum
Alþjóðabankans um kaupmátt þjóðartekna 2008 er Miðbaugs-Gínea nú ríkasta
landið á meginlandi Afríku með 21.800 Bandaríkjadali á mann. Talan segir
þó ekki mikið, því að Theódór Obiang forseti og hyski hans hirða nær
allar olíutekjur landsins til eigin nota og skilja landsmenn eftir
slyppa og snauða. Misskipting þjóðartekna er meiri í Miðbaugs-Gíneu en í
nokkru öðru landi á byggðu bóli. Misskiptingin er ekki aðeins ranglát,
heldur einnig lögleysa, þar eð náttúruauðlindir eru sameign að
alþjóðalögum eins og ég hef áður lýst á þessum stað. Næstríkasta land
Afríku er Botsvana með 13.100 dali á mann. Þar hefur hagvöxtur verið
meiri frá 1965 en nokkurs annars staðar í heiminum í skjóli góðrar
hagstjórnar, meiri og betri menntunar og stöðugs stjórnarfars þrátt
fyrir mikinn ójöfnuð. Þriðja ríkasta land álfunnar er Gabon og löðrar í
olíu. En ágóðanum af henni er mjög misskipt, svo að almenningur fer
margs á mis, þótt ástandið þar sé mun skárra en í Miðbaugs-Gíneu. Ómar
Bongó hafði verið forseti Gabons í 42 ár samfleytt, þegar hann hrökk upp
af í sumar leið. Fjórða sæti listans skipar Suður-Afríka með 9.800 dali
á mann, sem eru tæp 40 prósent af þjóðartekjum á mann á Íslandi (25.200
dalir) og röskur fjórðungur af tekjum á mann í Danmörku (37.300 dalir).
Takið eftir, hversu langt Ísland dróst aftur úr Danmörku 2008, þegar
gengi krónunnar hrundi: Danir höfðu helmingi meiri tekjur á mann en
Íslendingar 2008. Munurinn mun trúlega ágerast 2009 og 2010, þegar
kreppan fer að segja til sín af fullum þunga. Fimmta ríkasta landið á
meginlandi Afríku er Namibía með 6.300 dali á mann, sem er fjórðungur af
tekjum á mann á Íslandi og sex sinnum meira en á Madagaskar. |
Tekjur á mann segja ekki alla söguna um lífskjör þjóða. Tekjur á hverja
vinnustund eru betri kvarði, því að þá er fyrirhöfnin á bak við
tekjuöflunina tekin með í reikninginn. Einnig þarf að skoða, hvort
fölskum lífskjörum er haldið uppi með því að ganga á þjóðareignir, til
dæmis fiskstofna og önnur náttúrugæði, og safna skuldum. Helzt þarf
einnig að hyggja að tekjuskiptingu. Ef tvö lönd eru alveg eins að öllu
leyti öðru en því, að í öðru landinu er tekjum og auði misskipt og ekki
í hinu, býður þá ekki landið með réttláta skiptingu upp á betri lífskjör
en hitt? Það mun flestum finnast. Opinber gögn ná ekki enn að lýsa
þessari hlið málsins, allra sízt á Íslandi, þar sem yfirvöldin eru
nýhætt að þræta fyrir mikla aukningu ójafnaðar árin fram að kreppu.
Hagstofan heldur áfram að leiða málið hjá sér. |
Fréttablaðið, 12. nóvember 2009.