Flokkur, forseti og stjórnarskrá
|
Stjórnarandstaðan í Simbabve sótti svo í sig veðrið í þingkosningum 2008
að Robert Mugabe forseti og flokkur hans neyddust til að mynda
samsteypustjórn með höfuðandstæðingi sínum, Morgan Tsvangíraí og flokki
hans. Mikið var í húfi. Mugabe forseti og menn hans höfðu gengið svo
fram af almenningi og alþjóðasamfélaginu að yfir landinu vofði innrás
Breta léti Mugabe sér ekki segjast. Verðbólgan æddi áfram. Landið var
rjúkandi rúst eftir áralanga óstjórn Mugabes samfleytt frá 1980. Ein
krafan á hendur Mugabe var um nýja stjórnarskrá til að leggja grunninn
að brýnum réttarbótum, einkum til að skerða völd forsetans. Lestu nú
áfram, lesandi minn góður, því þessi Afríkusaga á brýnna erindi við þig
en þér kann að virðast í fyrstu. |
Mugabe og menn hans höfðu hvað eftir annað sigað bullum á andstæðinga
sína með tilheyrandi mannslátum, limlestingum, nauðgunum og pyndingum og
falsað kosningatölur. Mugabe sagði, væntanlega í ógáti, á flokksþingi
2008 að stjórnarandstaðan hefði uppskorið 73% atkvæða í þingkosningum
það ár.
Nýja samsteypustjórnin skipaði stjórnlaganefnd 2009 til að semja nýja
stjórnarskrá sem lögð skyldi fyrir kjósendur. Verkið leiddu fulltrúar
flokkanna tveggja, mannréttindalögfræðingurinn Douglas Mwonzora úr
flokki Tsvangíraís, fágaður í allri framgöngu, og Paul Mangwana fyrir
hönd Mugabes, hreinræktuð bulla sem virtist hvorki kunna né telja sig
þurfa að leyna eðli sínu og samherja sinna. Þessu er öllu lýst úr návígi
í magnaðri heimildarmynd Camillu Nielsson,
Mugabe og demokraterne,
sem danska sjónvarpið sýndi nýlega. |
Þegar Mugabe vígði stjórnlaganefndina til starfa skein lítilsvirðingin
úr andliti hans. Hann sagði þá m.a.: „Við stöndum við stýrið og dirfumst
ekki deila því starfi með öðrum. … Við erum fulltrúar fólksins í
þinginu.“ Hann gleymdi m.a.s. að lýsa starfið hafið og þurfti að fara
aftur í stólinn til að hrækja þeim orðum út úr sér. Fulltrúar hans í
nefndinni þvældust fyrir starfinu við hvert fótmál, einkum þegar rætt
var um þörfina fyrir að takmarka völd og þaulsetu forsetans. Mwonzora
þurfti m.a.s. að dúsa án dóms og laga í fangelsi í þrjár vikur meðan á
verkinu stóð. Hann gafst ekki upp, heldur tókst honum ásamt félögum
sínum að ná samkomlagi innan nefndarinnar um mikilvægar réttarbætur
handa almenningi gegn persónuafslætti handa Mugabe á þann veg að
forsetinn, tæplega níræður maðurinn, yrði undanþeginn valdaskerðingu í
tíu ár. Félli forsetinn frá innan tíu ára skyldi þingið tilnefna nýjan
forseta í stað Mugabes án aðkomu kjósenda. Með líku lagi þurftu
umbótasinnar að una því að stjórnlagadómstóllinn yrði fyrstu tíu árin
skipaður sitjandi dómurum í Hæstarétti Simbabve sem er undir hæl
forsetans þótt fyrir hafi komið að rétturinn byði forsetanum byrginn.
Það gerðist 2004 eins og ég lýsti í grein minni „Æfur við Hæstarétt“ hér
á þessum stað 4. nóvember 2004. |
Þegar stríðandi fylkingar í stjórnlaganefndinni höfðu náð saman, m.a. um
réttarbætur handa konum og stúlkum, stofnun sjálfstæðs ákæruvalds,
stofnun sannleiks- og sáttanefndar og sérstakar ráðstafanir gegn
spillingu, og kynntu sameiginlega niðurstöðu sína ásamt
persónuafslættinum handa forsetanum, steig forsetinn í stólinn og sagði:
„Mwonzora! Og nýi vinur þinn Mangwana! Hvað eruð þið að vilja upp á
dekk? Stundum er eins og menn viti ekki hvaðan valdið sprettur.“
Fyrirlitningin skein úr hverjum andlitsdrætti. Flokksmenn forsetans í
salnum hlógu stirðum, hræddum hlátri. Oddvitar stjórnlaganefndarinnar,
bæði mannréttindalögfræðingurinn og bullan, sátu stjarfir undir ræðu
forsetans. Þjóðaratkvæðagreiðslu um frumvarpið var frestað í tvígang, en
Mugabe tókst þó ekki að koma í veg fyrir hana. Hún var haldin í marz
2013. Kjörsókn var 59% og 94% kjósenda samþykktu frumvarpið. Takið nú
eftir þessu: Tveim mánuðum síðar, í maí 2013, staðfesti þingið í Harare,
höfuðborg landsins, niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslunnar. |
Þess sér þó varla stað í Simbabve, ekki enn, að þjóðin hafi sett sér
nýja stjórnarskrá. Mugabe tókst að hrekja Tsvangíraí og flokksmenn hans
úr ríkisstjórninni 2013. Mwonzora var handtekinn. En stjórnarskráin
stendur. |